اعمال دهه اول محرم – محرم یا محرم‌الحرام نخستین ماه از ماه‌های دوازده گانه قمری و از ماه‌های حرام است. این ماه پس از اسلام به دلیل نخستین ماه حرام، محرم نامگذاری و جنگ در این ماه تحریم شده‌است.

وقایع و حوادث فراوانی در ماه محرم رخ داده‌است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

از مهم‌ترین حوادث و رویداد‌های این ماه شهادت امام حسین (ع) در واقعه خونین و بزرگ قیام تاسوعا و عاشوراست. اسارت خاندان امام حسین (ع) در کوفه و شام، غزوه ذات الرقاع، فتح خیبر، عروج حضرت ادریس به آسمان، استجابت دعای حضرت زکریا (ع)، عبورحضرت موسی (ع) از دریا و غرق‌شدن فرعونیان در نیل و عذاب اصحاب، به خلافت‌رسیدن عثمان، قتل محمد امین برادر مامون عباسی، قتل جعفر برمکی و انقراض آل برمک و دولت برامکه از دیگر اتفاقات این ماه است.
اعمال دهه اول محرم شامل دعاها، نماز‌ها و روزه‌گرفتن و عزاداری برای امام حسین (ع) و یارانشان است؛

سوگواری محرم

سوگواری محرم عزاداری‌ها و یادبود‌هایی‌است که به مناسبت به شهادت‌رسیدن امام حسین (ع) و جمعی از یاران ایشان در واقعه بزرگ کرب و بلا و در سال ۶۱ هجری قمری اتفاق‌افتاد. البته سوگواری برای امام حسین (ع) مختص ماه محرم نیست. در روز‌های دیگرسال نیز با توجه به فرهنگ و رسم هر منطقه انجام و از روز نخست محرم آغاز می‌شود و در ظهر عاشورا به اوج می‌رسد. در غروب و شامگاه عاشورا، این سوگواری با عنوان مراسم شام غریبان ادامه پیدا می‌کند.

مراسم‌ها

در روز دوازدهم محرم نیز مراسمی با نام سوم امام حسین (ع) برپا می‌شود. این مراسم‌ها در روز شانزدهم محرم با نام هفتم امام حسین (ع) و بیستم صفر با نام اربعین ادامه پیدا می‌کند. مراسم سوگواری سومین امام شیعیان از دیدگاه شیعیان اهمیت بسیاری دارد و انجام آن عبادت است. سوگواری محرم در مکان های مختلف به صورت‌های گوناگون انجام می‌شود. این مراسم علاوه بر ابعاد مذهبی، سیاسی و اجتماعی نیز اهمیت دارد. سوگواری شیعیان ایران در ماه محرم همواره به صورت خودجوش بوده است و حکومت‌ها دخالتی در راه‌اندازی دسته‌های عزاداری و برپایی مجالس سوگواری نداشته‌اند.

در روز‌های عزاداری محرم چهره شهر‌های بزرگ و کوچک ایران به صورت چشمگیری تغییر می‌کند و سیاهپوش می‌شود. بیرق‌ها و علم‌های سیاه و گاه سبزرنگ بر در و بام تکایا، مساجد، خانه‌ها، موسسات، ادارات و معابر افراشته می‌شود. زن و مرد و پیر و جوان سیاه می‌پوشند و خصوصاً در ظهر عاشورا برخی چهره‌ها و موهایشان را گل‌آلود می‌کنند. در این ایام زنان و مردان در مساجد و معابر و تکایا جمع می‌شوند به سر و سینه خود می‌کوبند تا عزا برپا دارند.

درباره روز زیارت امام حسین علیه السلام :عرفه مطالعه کنید

اعمال روز و شب اول محرم الحرام

شب و روز اول ماه محرم دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب مفاتیح‌الجنان بیان شده‌است.

خواندن‌دعای اول ماه، خواندن‌نماز‌های مستحبی و روزه‌گرفتن از مهم‌ترین اعمال شب و روز اول ماه محرم است؛ از امام رضا (ع) منقول‌است

رسول اکرم (ص) در اعمال دهه اول محرم در روز اول، دو رکعت نماز مى‌‌خواند. چون فارغ مى‌شد دست‌ها را بلند مى‌‌کرد و این دعا را سه دفعه مى‌خواند:

اللَّهُمَّ أَنتَ الْإِلَهُ الْقَدِیمُ وَ هَذِهِ سَنَهٌ جَدِیدَهٌ فَأَسْأَلُکَ فِیهَا الْعِصْمَهَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ الْقُوَّهَ عَلَى هَذِهِ النَّفْسِ الْأَمَّارَهِ بِالسُّوءِ وَ الاِشْتِغَالَ بِمَا یُقَرِّبُنِی إِلَیْکَ یَا کَرِیمُ‌ یَا ذَا الْجَلاَلِ وَ الْإِکْرَامِ یَا عِمَادَ مَنْ لاَ عِمَادَ لَهُ یَا ذَخِیرَهَ مَنْ لاَ ذَخِیرَهَ لَهُ یَا حِرْزَ مَنْ لاَ حِرْزَ لَهُ یَا غِیَاثَ مَنْ لاَ غِیَاثَ لَهُ یَا سَنَدَ مَنْ لاَ سَنَدَ لَهُ یَا کَنْزَ مَنْ لاَ کَنْزَ لَهُ‌ یَا حَسَنَ الْبَلاَءِ یَا عَظِیمَ الرَّجَاءِ یَا عِزَّ الضُّعَفَاءِ یَا مُنْقِذَ الْغَرْقَى یَا مُنْجِیَ الْهَلْکَى یَا مُنْعِمُ یَا مُجْمِلُ یَا مُفْضِلُ یَا مُحْسِنُ

أَنتَ الَّذِی سَجَدَ لَکَ سَوَادُ اللَّیْلِ وَ نُورُ النَّهَارِ وَ ضَوْءُ الْقَمَرِ وَ شُعَاعُ الشَّمْسِ‌ وَ دَوِیُّ الْمَاءِ وَ حَفِیفُ الشَّجَرِ یَا اللَّهُ لاَ شَرِیکَ لَکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا خَیْراً مِمَّا یَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا لاَ یَعْلَمُونَ وَ لاَ تُؤاخِذ ْ نَا بِمَا یَقُولُونَ‌ حَسْبِیَ اللَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَ مَا یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبَابِ‌ رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذ ْ هَدَیْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُ نکَ رَحْمَهً إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّاب.

بهتر است در شب اول، بعضى از نمازهایى را که در این شب سفارش شده‌است به مقدار حال و توانایى خوانده‌شود. خواندن دو رکعت نماز شامل حمد و یازده بار قل هو الله احد در شب اول محرم دارای فضیلت و ثواب بسیار است.

بر اساس روایات روزه گرفتن در روز اول ماه همراه با کار‌های خیر برابر عبادت یک سال است و فرد تا سال آینده محفوظ خواهد بود. مستحب‌است روزه تمام ماه گرفته شود و در مورد روزه تاسوعا و عاشورا روایت مخصوص داریم؛ اما احتیاط این است که روز عاشورا روزه گرفته‌نشود ولى از خوردن و آشامیدن تا عصر خوددارى شود و آن‌گاه فرد چیزى بخورد یا بیاشامد.

اعمال روز سوم ماه محرم

روزه‌گرفتن: در روایت آمده‌است حضرت یوسف (ع) در این روز از چاه خارج‌شد. اگر کسى این روز را روزه بگیرد، خداوند مشکل او را برطرف و سختی‌ها را بر او آسان‌مى‌کند.

اعمال روز نهم ماه محرم

زیارت حرم مطهر امام حسین (ع) در روز نهم محرم دارای ثواب و فضلیت بسیار است؛ اگر کسى در این شب در کربلا باشد و زیارت امام حسین (ع) را بجا‌آورد، خداوند متعال تا صبح او را آغشته به خون امام حسین (ع) و از جمله شهدا با آن امام حسین (ع) محشور فرماید.

اعمال روز دهم ماه محرم

شایسته است شیعیان در روز دهم محرم که روز شهادت امام حسین (ع) و روز مصیبت و حزن ائمه اطهار (ع) است، مشغول هیچ کار دنیوی نشوند. ولی به گریه و نوحه و مصیبت برای امام حسین (ع) و یارانشان بپردازند.

خواندن‌چهار رکعت نمازمستحبی در هر رکعت حمد و پنجاه مرتبه توحید؛ این نماز مطابق با نماز امیرالمومنین (ع) است. شایسته‌است بعد از نماز، ذکر خدا و صلوات بسیار و بر دشمنان رسول الله (ص) آنچه در توان‌است لعنت فرستاده‌شود.

براى شب دهم محرم دعا و نمازهاى زیادی با فضیلت هاى بسیار نقل شده‌است؛

از جمله آنها صد رکعت نماز هر رکعت خواندن‌حمد و سه مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ و بعد از پایان نماز گفتن‌هفتاد مرتبه: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ‌ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ‌ است.

خواندن‌دعای زیر جزو اعمال دهه اول محرم است و در روز عاشورا نیز توصیه شده‌است:

اللَّهُمَّ أَنتَ مُتَعَالِی الْمَکَانِ عَظِیمُ الْجَبَرُوتِ شَدِیدُ الْمِحَالِ غَنِیٌّ عَنِ الْخَلاَئِقِ عَرِیضُ الْکِبْرِیَاءِ قَادِرٌ عَلَى مَا تَشَاءُ قَرِیبُ الرَّحْمَهِ صَادِقُ الْوَعْدِ سَابِغُ النِّعْمَهِ حَسَنُ الْبَلاَءِ قَرِیبٌ إِذَا دُعِیتَ مُحِیطٌ بِمَا خَلَقْتَ قَابِلُ التَّوْبَهِ لِمَنْ تَابَ إِلَیْکَ‌ قَادِرٌ عَلَى مَا أَرَدْتَ وَ مُدْرِکٌ مَا طَلَبْتَ وَ شَکُورٌ إِذَا شُکِرْتَ وَ ذَکُورٌ إِذَا ذُکِرْتَ‌ أَدْعُوکَ مُحْتَاجاً وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فَقِیراً وَ أَفْزَعُ إِلَیْکَ خَائِفاً وَ أَبْکِی إِلَیْکَ مَکْرُوباً وَ أَسْتَعِینُ بِکَ ضَعِیفاً وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ کَافِیاً احْکُمْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا (بِالْحَقِّ) فَإِنَّهُمْ غَرُّونَا وَ خَدَعُونَا وَ خَذَلُونَا وَ غَدَرُوا بِنَا وَ قَتَلُونَا وَ نَحْنُ عِتْرَهُ نَبِیِّکَ وَ وَلَدُ (وُلْدُ) حَبِیبِکَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الَّذِی اصْطَفَیْتَهُ بِالرِّسَالَهِ وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَى وَحْیِکَ‌ فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ‌

مقتل خوانی، شب زنده داری، خواندن‌هزار مرتبه توحید، خواندن‌زیارت عاشورا معروفه، خواندن‌زیارت وارث و احیا‌گرفتن از اعمال دهه اول محرم است و فضیلت عبادت جمیع ملائکه و عبادت هفتاد سال را دارد. فرستادن‌هزار مرتبه لعنت بر قاتلان امام حسین (ع) و یارانشان هم از اعمال دهه اول محرم است.

عاشورا یکی از روزهایی است که برای آن زیارت مخصوص امام حسین علیه السلام وارد شده است و در احادیث فراوانی از فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام در این روز سخن به میان آمده است.

از میان احادیث فراوان تنها به چند حدیثی که در کتاب شریف کامل الزیارات به آن اشاره شده است می پردازیم:

حدیث اول

جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِي يَوْمِ عَاشُورَاءَ

 جابر گفت: در روز عاشوراء محضر مبارك حضرت جعفر بن محمّد عليهما السّلام رسيدم، 

فَقَالَ لِي هَؤُلَاءِ زُوَّارُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَى الْمَزُورِ أَنْ يُكْرِمَ الزَّائِرَ

حضرت به من فرمودند: اين گروه (زائرين ابا عبد اللَّه الحسين عليه السّلام) زوّار خدا بوده و بر مزور واجب‏ است كه زائر را اكرام نمايد، 

مَنْ بَاتَ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ ع لَيْلَةَ عَاشُورَاءَ لَقِيَ اللَّهَ مُلَطَّخاً بِدَمِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ

كسى كه نزد قبر مطهر حضرت ابا عبد اللَّه الحسين عليه السّلام در شب عاشوراء بيتوته كند روز قيامت خدا را ملاقات مى‏ كند در حالى كه به خون خودش آلوده بوده 

كَأَنَّمَا قُتِلَ مَعَهُ فِي عَرْصَتِهِ [عَصْرِهِ‏]

گويا در ركاب حضرت ابا عبد اللَّه عليه السّلام در عرصه كربلا شهيد گشته است. 

وَ قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ ع أَيْ يَوْمَ عَاشُورَاءَ وَ [أَوْ] بَاتَ عِنْدَهُ كَانَ كَمَنِ اسْتُشْهِدَ بَيْنَ يَدَيْهِ.

و نيز فرمودند: و كسى كه قبر امام حسين عليه السّلام را روز عاشوراء زيارت كرده و بالاى قبر بيتوته نمايد مثل كسى است كه در مقابل آن حضرت شهيد شده باشد.

حدیث دوم

از حضرت ابو عبد اللَّه عليه السّلام نقل شده كه آن حضرت فرمودند:

مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ يَوْمَ عَاشُورَاءَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ.

كسى كه حضرت امام حسين عليه السّلام را روز عاشوراء زيارت كند بهشت بر او واجب مى‏ گردد.

حدیث سوم

أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

حضرت ابى عبد اللَّه عليه السّلام فرمودند:

مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ يَوْمَ عَاشُورَاءَ عَارِفاً بِحَقِّهِ

كسى كه قبر مطهّر حضرت حسين بن على عليهما السّلام را در روز عاشوراء زيارت كند در حالى كه عارف به حق آن حضرت باشد

كَانَ كَمَنْ زَارَ اللَّهَ فِي عَرْشِهِ.

 مثل كسى است كه خدا را در عرش زيارت كرده است.

حدیث چهارم

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ ع قَالَ

جعفر بن محمّد الصّادق عليهما السّلام فرمودند:

مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ ع لَيْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذُنُوبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ

كسى كه حضرت امام حسين عليه السّلام را شب نيمه شعبان زيارت كند خداوند متعال گناهان گذشته و آينده‏ اش را مى‏ آمرزد، 

وَ مَنْ زَارَهُ يَوْمَ عَرَفَةَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَوَابَ أَلْفِ حِجَّةٍ مُتَقَبَّلَةٍ- وَ أَلْفِ عُمْرَةٍ مَبْرُورَةٍ

و كسى كه آن حضرت را روز عرفه زيارت نمايد خداوند منّان ثواب هزار حجّ و هزار عمره قبول شده را برايش مى ‏نويسد، 

وَ مَنْ زَارَهُ يَوْمَ عَاشُورَاءَ فَكَأَنَّمَا زَارَ اللَّهَ فَوْقَ [فِي‏] عَرْشِهِ.

و كسى كه آن حضرت را روز عاشوراء زيارت نمايد مانند كسى است كه حق تعالى را بالاى عرشش زيارت كرده باشد.